6. Έδαφος: ένας ζωντανός οργανισμός

Posted: 27 Ιουνίου, 2016/By: Τίνα Λυμπέρη

Όλοι οι καλοί κηπουροί και οι αγρότες έχουν πάθος με το χώμα. Το πιάνουν στα χέρια τους, το παίζουν στα δάχτυλα, το μυρίζουν. Και καθώς μιλάμε με αυτούς τους ανθρώπους θα μας πουν πώς ταΐζουν και φροντίζουν τα εδάφη τους.

Θα μας πουν πώς ήταν το έδαφος όταν πρωτοξεκίνησαν την κηπουρική και, εάν έχουμε χρόνο, θα μας πάνε σε ένα μέρος όπου το έδαφος είναι λεπτό και .άψυχο. για να μας δείξουν πώς ήταν μια φορά και έναν καιρό. Όσο συνεχίζουμε τη σχέση μας με τη γη, θα δουμε και εμείς τον εαυτό μας να αποκτά τις ίδιες πεποιθήσεις. Μια φίλη μου γίνεται πολύ ενθουσιώδης καθώς περιγράφει το σωρό της κοπριάς αλόγου που ανακάλυψε για να ταΐσει το έδαφός της.

Είναι πολύ πιθανό πως ούτε εμείς, αλλά ούτε και τα παιδιά μας θα δουν υγιές έδαφος κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Το χώμα δεν το σεβόμαστε. Το συμπιέζουμε, το πατικώνουμε, το αφήνουμε να διαβρωθεί, το φορτώνουμε με σκουπίδια, το φτύνουμε, το μετακινούμε, το καλύπτουμε, το εκχερσώνουμε, το ισοπεδώνουμε, το δηλητηριάζουμε, το πλημμυρίζουμε, το αποστραγγίζουμε, το αναποδογυρίζουμε, κάνουμε εξορύξεις, του ρίχνουμε λιπάσματα και το ψεκάζουμε με χημικά. Η ηθική μας υποχρέωση είναι αφενός να βελτιώσουμε τα εδάφη που θέλουμε να έχουν υψηλή παραγωγικότητα και έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές, αφετέρου να αφήσουμε ήσυχα και να σεβαστούμε τα φυσικά εδάφη τα οποία υποστηρίζουν ιδιαίτερα οικοσυστήματα όπως οι βάλτοι, οι έρημοι, οι ακτές και τα βουνά. Κάποιοι οικολόγοι λένε πως το μεγαλύτερό μας έργο στη Γη είναι να επαναφέρουμε τα εδάφη σε καλή υγεία. Η άγνοιά μας στον τομέα αυτόν μας θέτει σε υψηλό κίνδυνο.

Είναι χρήσιμο να βλέπουμε το έδαφος σαν ζωντανό οργανισμό. Όπως τα δάση, τα φυτά, το νερό και το κλίμα, που είναι ολοκληρωμένα συστήματα, το έδαφος δεν μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια και οι λειτουργίες του είναι πολύπλοκες και συνεργιστικές. Τo έδαφος είναι ένα άγνωστο τοπίο το οποίο ελάχιστα κατανοούμε.

Πώς να ταΐσουμε το έδαφός μας

Μπορούμε εύκολα να φτάσουμε σε υψηλές αποδόσεις χωρίς να καταστρέφουμε το χώμα και χωρίς να χρησιμοποιούμε τεχνητά γεωργικά λιπάσματα ή βιοκτόνα. Το μυστικό είναι να παρέχουμε μεγάλες ποσότητες οργανικής ύλης. Μετά τα πρώτα χρόνια εγκατάστασης του κήπου ή της φάρμας μας, μπορούμε να γίνουμε βιώσιμοι καλλιεργώντας όλη την απαραίτητη βιομάζα για εδαφοκάλυψη ή κομπόστ για να μην χρειαστεί να εισάγουμε, αλλά ούτε και να αγοράσουμε λιπάσματα ή εδαφοκάλυψη. Ο στόχος μας είναι να χρησιμοποιήσουμε όλες τις θρεπτικές ουσίες πλήρως ώστε να μην υπάρχει πλεόνασμα, απόβλητα ή μόλυνση. Μπορούμε να το καταφέρουμε αυτό καλλιεργώντας μια μεγάλη γκάμα φυτικών ειδών που θα απορροφήσουν όλες τις μορφές θρεπτικών συστατικών και δίνοντας θρεπτικές ουσίες την κατάλληλη στιγμή (στην κατάλληλη φάση της ανάπτυξης του φυτού) που θα χρησιμοποιηθούν πλήρως. Τώρα θα δούμε μερικούς τρόπους με τους οποίους μπορούμε να παρέχουμε οργανική ύλη και θρεπτικές ουσίες για το χώμα και τα φυτά (Περισσότεροι τρόποι αναλύονται στον Οδηγό περμακουλτούρας).

Χλωρή λίπανση

Πρόκειται για φυτά που καλλιεργούνται συγκεκριμένα για να κοπούν και να επιστραφούν στο έδαφος ως οργανική ύλη υψηλής ποιότητας. Η καλλιέργεια κόβεται δύο ή τρεις φορές καθώς αναπτύσσεται και πριν ανθίσει και καρποφορήσει. Τότε ψιλοκόβεται και ενσωματώνεται στο έδαφος. Αυτή η στρατηγική βελτιώνει γρήγορα την υφή και τη δομή του εδάφους, τρέφοντάς το ταυτόχρονα. Το χειμώνα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είδη σαν τη σίκαλη, το σιτάρι, τα λούπινα ή το κριθάρι. Το καλοκαίρι μπορούμε να έχουμε μηδική ή φαγόπυρο. Εφαρμόζουμε αυτή τη στρατηγική σε οπωρώνες και σε φάρμες με εξαντλημένα εδάφη.

Ψυχανθή (Χεδρωπά)

Αυτά τα φυτά έχουν το βακτήριο Rhizobium που ζει στις ρίζες τους. Τα βακτήρια αυτά προμηθεύουν το φυτό με άζωτο σε διαλυτές μορφές που μπορεί να χρησιμοποιήσει το φυτό, και εκκρίνουν το πλεόνασμα του αζώτου μέσα στο έδαφος γύρω από τη ζώνη της ρίζας (τη ριζόσφαιρα). Σε αντάλλαγμα τα βακτήρια λαμβάνουν ενέργεια από το φυτό. Όλα τα ψυχανθή δεσμεύουν άζωτο εφόσον το σωστό βακτήριο είναι παρόν μέσα στο έδαφος. Ξέρουμε ότι τα βακτήρια είναι εκεί εάν οι ρίζες έχουν μικρά άσπρα φυμάτια επάνω τους και αν σπάσουμε αυτά τα εξογκώματα, το εσωτερικό τους είναι ροζ. Το φυτό και το βακτήριο ζούν συμβιωτικά και δεσμεύουν άζωτο. Τα ψυχανθή είναι τα λαχανικά όπως τα μπιζέλια, τα φασόλια, και τα κουκιά, καθώς τα δέντρα και οι θάμνοι όπως οι ακακίες, η κάσσια, η λεύκαινα (δέντρο που μοιάζει με τη μιμόζα και φύεται στους τροπικούς) και glyricidia (ψυχανθές δέντρο που φτάνει τα 10 μέτρα, αυτόχθονο της κεντρικής Αμερικής). (ΣτΜ. Στην Ελλάδα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε χαρουπιές, κουτσουπιές, σπάρτα, ασπάλαθους και άλλα). Πολλά έχουν άνθος μπιζελιού και όλα έχουν λοβούς που διαχωρίζονται και στις δύο πλευρές. Όλα τα ψυχανθή είναι εδαφοβελτιωτές και παρέχουν θρεπτικά συστατικά. Τα φύλλα των ψυχανθών περιέχουν επίσης 25 τοις εκατό περισσότερο άζωτο απ’ ό,τι των άλλων φυτών. Συνήθως είναι τα «φυτά εποικιστές» (pioneer plants) και προετοιμάζουν το έδαφος για τα τελικά είδη σε μια διαδοχή φύτευσης.

Χρησιμοποιούμε τα ψυχανθή λαχανικά διαδοχικά στον μπαξέ μας (αμειψισπορά) και τα ψυχανθή δέντρα στις Ζώνες II και IV.

Οργανικές εδαφοκαλύψεις

Αυτές καλύπτουν το έδαφος και ρυθμίζουν τις καλοκαιρινές και τις χειμερινές θερμοκρασίες παρέχοντας θερμομόνωση από τα άκρα της ζέστης και του κρύου. Ταυτόχρονα το προστατεύουν από τη διάβρωση διατηρώντας την υγρασία του εδάφους, λειτουργώντας παράλληλα και ως εμπόδιο για τα αγριόχορτα. Όταν οι εδαφοκαλύψεις είναι από οργανικά υλικά όπως το σανό, το κομμένο γκαζόν, το άχυρο, οι εφημερίδες, οι παλιές μάλλινες τσόχες και ούτω καθεξής, σταδιακά προσθέτουν στην οργανική ύλη του εδάφους και λειτουργούν ως τράπεζα θρεπτικών ουσιών καθώς αποσυντίθενται.

Οι ζωντανές εδαφοκαλύψεις είναι άριστες σε μεγάλες περιοχές και στη Ζώνη II, καθώς οι νεκρές εδαφοκαλύψεις, οι οποίες χρειάζονται και περισσότερη δουλειά, είναι κατάλληλες για τη Ζώνη I. Χρειάζεται πολύς κόπος για τις άλλες ζώνες, εκτός και αν θέλουμε να κάνουμε την εδαφοκάλυψη μόνο σε συγκεκριμένα σημεία.

Κοπριά ζώων

Τα ζώα είναι ζωτικό τμήμα του κύκλου των θρεπτικών ουσιών. Επιτελούν πολλές λειτουργίες, μία από τις οποίες είναι να προμηθεύουν θρεπτικά συστατικά με τη μορφή κοπριάς. Στο σύνολο τα ζώα που τρώνε κρέας, όπως οι κότες και τα γουρούνια, έχουν πιο δυνατή κοπριά (περισσότερο άζωτο), το οποίο χρειάζεται κομποστοποίηση πριν το βάλουμε στον κήπο. Οι κοπριές της αγελάδας και του αλόγου είναι ασθενέστερες (λιγότερο άζωτο) γιατί είναι ζώα χορτοφάγα, εκτός και αν είναι σταβλισμένα και έχουν ούρα (άζωτο) ανακατεμένα με την κοπριά. Μπορούμε να την τοποθετήσουμε κατευθείαν γύρω από τα φυτά, αλλά πολύ συχνά περιέχει αχώνευτους σπόρους αγριόχορτων.

Η βόσκηση των πουλερικών στον οπωρώνα μας, στο σωστό αριθμό (στη σωστή αναλογία), θα προσφέρει την απαραίτητη λίπανση. Για τις άλλες ζώνες (III και IV), χρησιμοποιούμε μεγαλύτερα ζώα όπως τα ελάφια, τα πρόβατα, τις αγελάδες και τα αλπάκα, αλλά προσαρμόζουμε τον αριθμό τους (το μέγεθος του κοπαδιού) και το πόσο συχνά τα αφήνουμε να βοσκάνε σε κάποιον τόπο, έτσι ώστε και να βόσκουν αρκετά αλλά και να συντηρούν με την κοπριά τους τα λιβάδια.

Κομπόστ

Υπάρχουν χιλιάδες συνταγές για κομπόστ και κάθε αγρότης ή κηπουρός πιστεύει απόλυτα στη δική του μέθοδο παρασκευής. Ιδού η δική μου. Μου αρέσει γιατί λειτουργεί χωρίς κόπο. Μου το δίδαξαν κάποιες γυναίκες από την Καμπότζη.

1. Φτιάχνουμε ένα κιβώτιο ή πλαίσιο από σύρμα (χρησιμοποίησα με επιτυχία παλιά σίδερα). Έχουμε όλα τα υλικά μας έτοιμα για να το γεμίσουμε.

2. Χρειαζόμαστε έναν μεγάλο σωρό από μπεζ υλικά όπως τα ξερά άχυρα ή χόρτα, έναν άλλο σωρό από πράσινα υλικά όπως αγριόχορτα και χόρτα, και λίγη κοπριά από κότες ή γουρούνια. Ψιλοκόβουμε όλα τα υλικά.

3. Τώρα φτιάχνουμε στρώσεις. Ο κανόνας είναι να χρησιμοποιήσουμε την αναλογία 25:15:5. Ξεκινάμε με 25 εκατοστά ψιλοκομμένα μπεζ υλικά (αυτά έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε άνθρακα). Βρέχουμε τη στρώση με ένα ποτιστήρι.

4. Προσθέτουμε 15 εκατοστά ψιλοκομμένων πράσινων υλικών. Βρέχουμε και αυτή τη στρώση με ένα ποτιστήρι.

5. Προσθέτουμε 5 εκατοστά κοπριά. Κι αυτό το βρέχουμε.

6. Ξεκινάμε πάλι και συνεχίζουμε μέχρι να γεμίσει το δοχείο.

Σε ζεστά κλίματα θα έχουμε κομπόστ σε 28 μέρες. Σε πιο δροσερά κλίματα θα πάρει περισσότερο χρόνο, αλλά και πάλι γίνεται πολύ γρήγορα.

Εγώ δεν αναστρέφω το κομπόστ. Όταν θέλω να το χρησιμοποιήσω, αφαιρώ τα πρώτα λίγα εκατοστά, τα οποία δεν είναι κομποστοποιημένα, και τα χρησιμοποιώ ως την πρώτη στρώση της επόμενης παρτίδας. Εύκολο!